

Genel olarak döviz kuru sistemleri aşağıdaki Tablo’daki gibi sınıflandırılabilir. Döviz kuru her ülkenin ekonomik ve para politikasının önemli bir parçası olması, döviz kuru tartışmalarında ortak bir dilin kullanımını gerektirir. Aşağıdaki sınıflandırma bu anlamda önem taşır. Kur sistemlerinin bir ucunda sabit, diğer ucunda esnek kur sistemi yer alır. Bu iki zıt kur sistemi arasında ülkelerin değişen ihtiyacına göre şekillenen ara kur sistemleri oluşmuştur. Her bir kur sisteminin kendine has özellikleri, avantajı-dezavantajının olması ülke ekonomisinin istikrarı üzerinde belirleyici rol oynar. Bu nedenle doğru döviz kuru sisteminin seçimi ülkelerin finansal istikrarı açısından önemli olmaktadır.
Tablo: Döviz Kuru Sistemleri
Sabit Kurlar | Dolarizasyon, Para Kurulu ve Parasal Birlikler |
Ara Kur Sistemleri | Hedef Bölgeler, Kaygan Aralık, Ayarlanabilir Sabit Kur, Sürünen Parite, Sürünen Bant |
Esnek Kurlar | Yönetimli Dalgalanma, Serbest Dalgalanma |
Kaynak: IMF, Financial Operations and Transactions, Appendix II, 2012; Jeffrey A. Frankel “No Single Currency is Right for All Countries or at all Times,” Princeton Essays in International Finance, 1999.
IMF’nin 189 üyeyi kapsayan döviz kuru düzenlemelerini içeren raporuna göre 2017 yılında döviz kurlarının ülkeler arasındaki dağılımı aşağıdaki Grafik’de verilmektedir. Buna göre toplam 189 ülkenin % 42’si ara kurları tercih ederken, % 39’u esnek kurları uygulamaktadır. Sabit kur ülkelerin % 12’si tarafından uygulanmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere giderek daha esnek kurlara doğru bir geçiş yapılmaktadır. Katı sabit kurlar terk edilmekte, ülkelerin para politikalarına daha uygun olan esnek kurlar tercih edilmektedir. Ancak, ülkeler serbest kur rejimine geçişi benimsemekle birlikte kontrolü elden bırakmak istememektedir. Bu da tam serbest kura geçişi yavaşlatmaktadır.
Literatür incelendiğinde döviz kuru seçiminde finansal entegrasyon, makroekonomik performans ve finansal sektörün gelişimine ilişkin görüşler etkilidir. En yaygın görüşlerden biri küresel finans piyasaları ile yakın ilişkili olan ülkelerin sabit döviz kuru uygulamasının sürdürülemez olmasıdır. İmkansız üçlü olarak da bilinen bu görüş, bir ülkenin sabit kur, para politikasında bağımsızlık ya da küresel finansal piyasalarda entegrasyon amaçlarından ikisini seçebileceğini öngörür. Bu üç amacı da gerçekleştirmeye çalışması durumunda er geç bu üçlüden birini feda etmek zorunda kalacağı ifade edilmektedir. 1990’lı yıllarda pek çok ülke ayarlanabilir sabit kur rejimini terk etmek zorunda kalmış, kurlar sürdürülememiş ve krizle sonuçlanmıştır. Bir başka görüş dalgalanma korkusu hipotezine ilişkindir. Bu görüşe göre, esnek kur sistemi uygulayan pek çok ülke aynı zamanda kurdaki dalgalanma korkusu ile iç içe yaşar. Sürekli olarak döviz kuruna müdahalede bulunurlar. Sabit döviz kurunun istenmesinin bir diğer nedeni de esnek kur sisteminin yarattığı belirsizliktir. Bu tür bir risk uluslararası ticaret ve yatırımların cesaretini kırar. Sabit kur, uluslararası yatırımcıya güven verir, döviz kuru riskini azaltarak uluslararası ticaret ve yatırımları teşvik eder. Ayrıca sabit kur sistemi spekülatif balonların önlemede yardımcı olur.
Esnek döviz kuru sistemi de ülkenin bağımsız para politikası uygulamasının önünü açar. Sabit kurun aksine, herhangi bir şekilde talepte düşme ve böylece resesyona gitme sürecinde hükümet rahatlıkla politika uygulayabilir. Serbest kur ile ülke resesyona para arzındaki büyüme ve paranın değer düşüşü ile cevap verir. Bu iç talebi teşvik eder, ekonomi arzulanan istihdam seviyelerine geri döner. Esnek kurun diğer bir avantajı, ticari şoklara karşı otomatik uyum mekanizmasıdır. Para, ülkenin ihraç piyasasındaki gelişmelere olumlu cevap verir, paranın değer düşüşü ile ticaret hadleri değişir. Esnek kur sistemi, piyasa koşullarını azami düzeyde işleterek ekonomik etkinliği ve disiplini sağlar. Esnek kur sistemlerinde ülke parasının değeri önemli ekonomik bir göstergedir. Ülkenin parası değer kazanıyorsa yatırımcıların güveni sağlanmış demektir, değer kaybediyorsa yatırımcıların ekonomiye güveni azalmıştır. Sabit kura kıyasla esnek kur sistemi finansal istikrarı daha iyi sağlar. Çünkü esnek kur rejiminde devletin belirlenen bir kuru koruma kararlılığını spekülatörlerin sınamasına gerek yoktur. Esnek kur sistemi her zaman uygulanamayabilir. Ekonomi sık ve çok değişen kurlara karşı çok kırılgansa, yerli ve yabancı yatırımcılar daha önce yaşanmış parasal krizler ve yüksek enflasyon yüzünden kur istikrarını ve kurun tahmin edilebilirliğini çok önemsiyorsa veya para otoritesi döviz piyasasına müdahale etmeyeceğine dair güven telkin etmiyorsa, esnek kur sistemini uygulamak mümkün olmayabilir.