Küresel ekonomide hızlı bir dijital dönüşüm yaşanmaktadır. Akıllı dijital ağlar yaratılmakta, yeni dağıtım kanalları, fiyat stratejileri, hedef kitle ve pazarlama stratejileri ile dönüşüm biçimlendirilmektedir. Dijital ekonominin gelişimi ile ABD ve Çin’de yerel üretimin artması ve girişimcilik maliyetinin azalması beklenmektedir. Küresel dijital platformunun yararlananları da hiç kuşkusuz dijital üretici ve tüketiciler olacaktır. Küresel ekonomi içinde önemli bir aşama kaydeden bir alanda İslami ekonomidir. İslami ekonominin GSHY’e katkısı giderek artmaktadır. İslami ekonomi aynı zamanda dijital dönüşümün ve yeni yaratımların gerçekleştiği önemli alanlardan biridir. İslami geleneklere uygun ürün ve hizmetlerin üretimi ve tüketimi konusunda oldukça yoğun bir talep vardır. Geleneksel alanda girişimlere başlayan helal gıda, helal seyahat gibi sektörler dijital ile birlikte kendilerini online platformlara taşımışlardır. Sanal dünyanın avantajını ilk alan İslam’a uygun ürün ve hizmet sunan şirketler de küresel dünyanın öncüleri olmaya başlamışlardır.
Müslüman toplumu 1.7 milyar nüfus ile toplam dünya nüfusunun % 23’ünü temsil etmektedir. Yılda % 1.5 büyüme hızı ile de 2030 yılına kadar da nüfusun 2.2 milyar kişiyi aşması beklenmektedir (Pew Forum, 2011). Müslümanların % 80’inden fazlası Asya ve Orta Doğu ve Afrika bölgesinde yoğunlaşmaktadır. Bu açıdan Asya, Orta Doğu ve Afrika bölgesi, Müslüman tüketicilerin yoğunlukta olduğu en cazip İslami Pazar bölgeleri olma özelliğindedir. Aynı zamanda en hızlı gelişme potansiyeline sahip bölgelerdir. Müslüman toplumu genç bir nüfus yapısına sahip ve ortalama yaş 23’tür (Deloitte, 2015). Genç bir nüfus yapısı teknoloji okuryazarlığına eğilimlidir. Bu açıdan yeni dijital İslami hizmet ve girişimlerin de öncüsü olmaya adaydır. Konuşulan dil bir ülkenin gelişimi ve dış dünya ile bütünleşmesi açısından önemlidir. Müslüman toplumunun yerel dilleri bölgeye göre farklılaşsa da ikinci dilleri İngilizcedir. Bu da dijital hizmetlerin kendi dillerinde verilme zorunluluğunu ortadan kaldırır. Ayrıca dış dünya ile daha hızlı entegre olmakta ve çabuk bütünleşmektedirler.
Dijital ekonomi, son yıllarda hızlı bir büyüme göstermektedir. 2014 yılı itibariyle 1.8 trilyon dolarlık bir hacme ulaşan dijital ekonominin 2020 yılında 4,3 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Dijital İslami ekonominin değeri ise 2014 yılında 107,2 milyar dolar iken, 2020 yılında bu rakamın 277 milyar dolara ulaşması beklenmektedir (DIEDC,Thomson Reuters and DinarStandard, Digital İslamic Economy, 2015). Türkiye’de ortalama 55 milyar dolarlık bir helal pazarı olduğu tahmin ediliyor. Türkiye’de dijital İslami ekonominin değeri ise 2014 yılında 8,6 milyar dolar olarak tahmin edilmiştir. Türkiye e-ticarette en büyük Müslüman piyasasıdır. İslami pazarın diğer hızla geliştiği bölgeler ABD, Mısır, Malezya ve Çin’dir. Almanya ve Fransa’da da İslami ekonomi hızla gelişmektedir.
İslami ekonomi pek çok sektörde kendini geliştirmektedir. Bu sektörlerin başında giyim, medya, eğitim, gıda, turizm ve finans gelmektedir. Aldıkları trafik sayısına göre dünyadaki en büyük dijital İslami web sitesinin başında muhafazakar giyimin öncüsü modanisa.com gelmektedir. 2011 yılında İstanbul’da kurulan Modanisa’nın 130 ülkede kullanıcıları bulunmaktadır. 500 marka ve 70 bin çeşit ürün ile Müslüman tüketicilere hizmet vermektedir. Modanisa’yı, medya sektöründen Muslima ve yine giyim sektöründen Sefamerve izlemektedir. 2012 yılında e-ticaret başlayan Sefamerve Türkiye’nin en hızlı büyüyen online sitelerinden biridir. Bir yıl içinde 16 kat büyüyerek 47 farklı ülkeye satış yapar hale gelmiştir. Gerek Sefamerve gerekse Modanisa, dijital uygulamaları ve sosyal medyayı oldukça yaygın bir şekilde kullanmaktadır. Yine dijital İslamın en fazla tercih ettiği sektör medya sektörü olmuştur. İlk 25 site içinde 15 İslami medya sitesi yer almaktadır. Dijital İslami web siteleri içinde ikinci sırayı ise giyim sektörü almaktadır. Eğitim sektöründe en fazla trafik alan site ise Islamic Online University’dir. Bayyinah.com ve islamicbookstore.com eğitim sektörünün diğer öncüleri arasında yer almaktadır. Helal gıda sektörü İslami ekonominin dijitalde tercih ettiği bir diğer sektördür. Zabiha Halal ve Fauzia’s Kitchen Fun en fazla trafik alan siteler arasındadır. Irhal’de helal seyahat/turizm sektörünün öncüleri arasında yer alır (DIEDC, Thomson Reuters and DinarStandard, Digital İslamic Economy, 2015).
İslami finans yatırımcısına alternatif olanaklar sunarak ürün yelpazesini genişletmeye çalışmaktadır. Dünya çapında 38 milyonun üzerinde İslami bankacılık müşterisi bulunmaktadır. 2013 yılı itibariyle İslami bankacılık aktif büyüklüğünün 1.7 trilyon doları aştığı tahmin ediliyor (EY, 2015). Dijital İslami fon hizmetleri arasında mikro-finans, kitlesel fonlama(crowfunding) ve mobil ödeme sayılabilir. İslami finans üzerine ilk bilgi platformu ABD’de oluşturulmuştur. http://www.globalIslamicfinancemagazine.com, http://www.islamicfinanceservice.com en bilinen bilgi siteleridir. İngiltere’deki Al Rayan Bank (önceki Britanya İslam bankası) dijital İslami finans hizmetler konusunda öncüdür. Birleşik Arap Emirliklerinde online sigorta hizmetleri ve mobil ödeme platformları geliştirilmiştir. Mısır’da ilk kitlesel fonlama platformu oluşturulmuştur. Lübnan temelli Zoomal.com Arab dünyasının önemli kitlesel fonlama platformlarından biridir.
Genel olarak dijital İslami ekonominin güçlü ve zayıf yanları, fırsat ve tehditleri tablodaki gibi belirtilebilir.
Tablo. Dijital İslami Ekonomiye İlişkin Swot Analizi
Güçlü Yönler | Zayıf Yönler |
Dijital ağın gelişmesi/genişlemesi
Geniş bir tüketici kitlesi Gençlerin yoğunlukta olması Helal ürünler tüketme konusunda isteklilik İslami eğitim kurumlarındaki artış İslami finansın gelişimi |
Teknolojik okuryazarlığın düşük olması
Kadınlar aleyhine cinsiyet ayrımcılığı
|
Fırsatlar | Tehditler |
Ürün talep ve arzı arasında önemli bir boşluk olması
Dijital teknolojilerin gelişimi İslami ekonomide profesyonellerin giderek artması Uluslararası İslami fonların artışı İslami standartlar uygunluğuna onay veren şirketlerin artması |
Müslüman topluma yönelik olumsuz algılar |
Kaynak: Nuray Terzi, Dijital İslami Ekonominin Temel Dinamikleri, IV. Avrupa Ekonomi Kongresi, 15-17 Kasım, 2018, Kocaeli, Türkiye.
Küresel olarak Müslüman nüfusun hızlı gelişimi ve Müslüman nüfusun yaygın olduğu bölgelerde teknolojik ilerlemelere ek olarak, ekonomik büyümenin itici güçleri küresel İslami ekonominin geleceğini biçimlendirecek ve dijital İslami hizmetler piyasasını da geliştirecektir. Helal altyapının gelişimi, İslami geleneklere uygun etik ve küresel standartların gelişimi, küresel şirketlerin İslami piyasalara ve ürünlere ilgilisinin artması ve dijital hizmetlerin gelişimi İslami ekonominin gelişimindeki küresel dinamikleri oluşturmaktadır.
Teknolojik altyapının güçlü olması, dijital İslami uygulamaların gelişimini hızlandırmaktadır. Müslüman genç tüketicilerin yaygın olması sektörün potansiyelini artırmaktadır. İslami ürün ve hizmetleri tüketim konusunda büyük bir talep vardır. Dijital İslami ekonomi geniş çapta Müslüman tüketiciye hizmet verse de müslüman olmayan tüketicilere de hizmet sunmaktadır. Ancak bu sektörlerin gelişimi konusunda girişimciler açısından büyük bir boşluk bulunmaktadır. Teknolojik okuryazarlığın düşük olduğu yerlerde daha yavaş gelişmektedir. Zaman zaman nükseden müslüman karşıtlığı da sektörü etkilemektedir. Kadınların eğitime daha az katıldığı müslüman ülkelerde de yavaş gelişim göstermektedir. Oysaki dijital ortam/platformlar kadınları ekonomiye dahil etmenin en pratik yollarından biridir. Dijital İslami ekonominin gelişimi konusunda ulusal ve uluslararası işbirliğinin arttırılması sektörün daha ileriye taşınmasına yardım edecektir. Ayrıca dijital İslami eğitim olanaklarının geliştirilmesi, sektörün uzman personel ihtiyacının giderilmesine katkı sağlayacaktır.